Jedinstveni putujući muzej

Putovanjem od Beograda do Palića, voz „Romantika”, oldtajmer srpskih železnica, početkom maja otvorio je svoju jedanaestu turističku sezonu. U letnjoj sezoni domaće i inostrane turiste voziće sa beogradske železničke stanice do Sremskih Karlovaca, Vršca, Bele Crkve, Despotovca, Smedereva, a u planu su i ture do Jagodine i Vrnjačke Banje. U minuloj deceniji, ovim muzejskim vozom vozilo se, u komercijalno-promotivnim vožnjama, više od 35 hiljada putnika. Od ideje da se na našim prugama u turističke svrhe uključi srpski „Orijent ekspres” do realizacije, međutim, proteklo je nešto više od 13 godina. Tadašnja država, pritisnuta međunarodnom izolacijom, nije imala dovoljno manevarskog prostora da obnavlja oronuli železnički sistem, pa je grupa entuzijasta u tadašnjem Železničko-transportnom preduzeću „Beograd” pokrenula ideju da se iz domaćih resursa građanstvu ponudi muzejski voz. Saobraćao je od beogradske glavne železničke stanice do Topčidera, a ime je dobio po vozovima koji su od 1884. godine do početka prošlog veka Beograđane vozili na šetnju u Topčiderski park. Sa glavne železničke stanice do Topčidera i natrag dve parne lokomotive vukle su nekoliko starih putničkih vagona od 15. do 22. septembra 1994. Sve vožnje su bile besplatne, a putnicima su kao suvenir deljene specijalno za tu priliku odštampane vozne karte. Sastavljene od tri preklopna dela, sadržavale su faksimil izgleda nekadašnje karte, iz pretprošlog veka, tadašnji red vožnje, propagandnu poruku i grb „Srpske državne železnice”. U vagonima sa drvenim klupama bili su kondukteri obučeni u uniforme s kraja XIX veka, iznajmljene iz Železničkog muzeja specijalno za te prilike. Na prvoj vožnji, naravno, bili su tadašnji visoki državni gosti i predstavnici medija. Ostalih sedam dana ,,Šetnim vozom“ putovali su građani. Kako su tada navodili mediji, treće septembarske nedelje 1994. godine prevezeno je više od tri hiljade putnika.

Vremeplov i stil života

Uporedo sa realizacijom ideje „Šetnog voza”, grupa entuzijasta u ŽTP-u otpočela je pripreme za veći projekat muzejskog voza, nešto slično „Orijent ekspresu”, ali uz osnovna nastojanja da voz „ima dušu” ovih prostora. Sva veća železnička čvorišta „skenirana” su i krenulo se u potragu za većim parnim lokomotivama (za duže destinacije) i prigodnim vagonima s početka prošlog veka, koji tada uglavnom nisu saobraćali, već su služili za radne „kancelarije” železničkih ekipa na terenu i bili parkirani na slepim kolosecima. Već u narednoj 1995. godini mogle su da se nazru konture buduće kompozicije srpskog turističkog oldtajmera. Ipak, tek s proleća 1996. posao je bio priveden kraju, jer su na tri parnjače, kao i na putničkim vagonima, bile neophodne značajne majstorske intervencije. U zrenjaninskoj fabrici vagona „Šinvoz” obnovljena je parna lokomotiva poznatija kao laka „tenderka”, proizvođena od 1907. do 1959. godine u predgrađu Budimpešte. Za nešto više od pola veka proizvedene su ukupno 624 parne lokomotive „tenderke”. Posle Drugog svetskog rata na prugama tadašnje JŽ saobraćalo je njih 166. „Srpske državne železnice” su 1910. godine od berlinske fabrike „Schwarzkopf” naručile 14 parnjača tipa „Prairie”. Te lokomotive u Srbiju su stigle 1912. godine. Nemačka fabrika isporučila je 1922. i 1923. godine na ime reparacije Železnicama Kraljevine SHS još 120 takvih lokomotiva, koje su kod nas popularno prozvane „hiljadarke”. Jedna od njih je 1996. remontovana u „Šinvozu” i pripremljena za vuču muzejskog voza. Treća parnjača, takođe proizvedena u Nemačkoj ratne 1942. godine za potrebe nemačke vojske na Istočnom frontu, prema oceni stručnjaka iz ŽTP-a bila je pogodna za vuču muzejskog voza „Romantika”. Do kraja Drugog svetskog rata Nemci su proizveli čak 6.285 parnjača tog tipa. Ova lokomotiva je dugo u tadašnjoj Jugoslaviji bila vodeća u teretnoj vuči, tačnije sve do 1988. godine, kada je zamenjena „dizelkama”. Vagoni drugog i trećeg razreda iz 1930-tih adaptirani su u smederevskom „Želvozu”.

Spoj ,,romantike“ i ,,nostalgije“

Već na početku juna 1996. godine muzejski voz „Romantika” krenuo je u svoju prvu promotivnu vožnju iz Topčidera do Ljubičeva. Te godine, sa jednom od tri parne lokomotive, tri vagona drugog i dva vagona trećeg razreda, saobraćao je od Beograda i do Sremskih Karlovaca, Pančeva, Vladimirovaca i Deliblatske peščare. U drugoj sezoni, od 1. juna do 15. oktobra 1997. godine, srpski oldtajmer uključen je u redovnu komercijalnu i turističku ponudu tadašnjeg ŽTP-a, a novu atrakciju predstavljala su potpuno restaurisana kola prvog razreda iz tridesetih godina prošlog veka. U trećoj sezoni „Romantike” putnike je čekalo iznenađenje – mogućnost osveženja u vagon-restoranu koji je obnovljen u istom stilu. Zbog sve većeg interesovanja turista, oktobra 2005. godine ponovo je oživela ideja da se uvede „Šetni voz”. Umesto njega, putnike je tada sa beogradske glavne železničke stanice kružno oko grada prevozila „Romantika”, pod imenom „BeoRomantika”, kratko se zaustavljajući u stanicama „Dunav” i „Topčider”. Prošle godine izložena je i ideja spajanja dva srpska železnička turistička brenda, muzejskog voza „Romantika” i „Šarganske osmice” na Mokroj gori. Turisti bi sa beogradske železničke stanice putovali do Braneševaca, stanice između Užica i zlatiborske kotline, odakle bi se autobusima prevezli do Mokre gore i tamo uživali u vožnji vozom „Nostalgija”, prugom zvanom „Šarganska osmica”, jedinstvenom u svetu.